Tôi nói như vậy không phải dưới góc nhìn của một nhà giáo dục mà với tư cách một khách hàng của ngành giáo dục, người đầu tư thời gian, công sức, tiền bạc cho việc học hành của con cái (mà ngành giáo dục phải có trách nhiệm về kết quả). Tôi cũng nói như vậy với tư cách người sử dụng “đầu ra” của ngành giáo dục qua việc tuyển dụng, sử dụng lao động trong các công việc lâu nay.
Chưa nói đến chất lượng giáo viên và công tác giảng dạy, chương trình giáo dục phổ thông hiện nay (giáo dục đại học cũng không khá hơn) đang là một gánh nặng phi lý cho tất cả các bên liên quan và cho toàn xã hội. Nhiều cái học sinh rất cần học thì không được học, nhiều cái không cần học thì bắt phải học. Học sinh bị nhồi nhét vào đầu nhiều thứ không có giá trị cho hành trang vào cuộc sống và công việc sau khi ra trường. Chi phí thời gian, tiền bạc dành cho những thứ đó tính bằng tháng, bằng năm, bằng nhiều tiền chứ không phải ít.
Vốn là học sinh chuyên toán, đã bỏ rất nhiều thời gian cho môn toán và dự thi toán toàn quốc trong những năm 70, đến khi vào đại học tôi không theo đuổi ngành toán mà chọn ngành kinh tế. Tôi thấy nhiều nội dung toán mà chúng tôi học ở các cấp phổ thông không có giá trị gì đối với ngành nghề, công việc sau này cả. Nhiều kiến thức vật lý, hóa học… cũng vậy. Giá như thay vào đó, chúng tôi được học thêm văn học, lịch sử, địa lý Việt Nam và thế giới thì bổ ích hơn nhiều. Ít ra là tốt cho việc viết lách, thuyết trình, giao tiếp… trong công việc và trong đời thường. Hai “ngôi sao toán”, niềm ngưỡng mộ của trường tôi hồi đó thì sau này một người “hâm hâm”, một người “điên” hẳn, xót xa và thương lắm!
Khi con trai của vợ chồng tôi vào học cấp 3, cháu cũng đi theo con đường chuyên toán của bố và học rất giỏi. Đùng một cái, khi cháu đang học lớp 11, ngày 13-01-2004 trên báo Thanh Niên xuất hiện bài viết “Suy nghĩ về giáo dục Việt Nam của một học sinh” của cháu. Bài báo đã nêu lên nhiều điều băn khoăn về nền giáo dục mà học sinh Việt Nam đã và đang thụ hưởng. Bài báo có đoạn viết: “Điều mà hầu như học sinh nào trong chúng tôi cũng có chung nhận xét là chương trình học của ta ít tạo hứng thú cho người học... Điều đáng tiếc là học sinh phổ thông chúng tôi học khó hơn, mất nhiều thời gian công sức hơn, nhưng lại kém hơn rất nhiều so với bạn bè quốc tế, đặc biệt là về mặt hiểu biết xã hội và sự tháo vát, năng động”.
Ngày 26-8-2004, bài viết thứ hai của cháu với tựa đề: Làm “dân chuyên Toán” lại được đăng trên báo Thanh Niên. Tôi xin trích một đoạn trong bài viết này: Tôi từng nghe một bạn tâm sự: Ở chỗ tớ, các thầy cô bảo cứ giỏi toán là giỏi hết, chẳng phải lo các môn khác! Rồi những bạn nào vào đội tuyển thi Quốc gia lại được phép nghỉ học chính khóa hẳn mấy tháng nên trong một thời gian dài họ chỉ “cày” mỗi toán mà không đoái hoài tới những kiến thức khác, những cái sẽ có ích nhiều mặt trong cả cuộc đời nhưng xem ra vô dụng trong bài thi toán. Đến kỳ thi, dù chiến thắng rực rỡ hay thất bại giữa chừng thì những bạn này luôn phải trả giá đắt khi những thiếu hụt kia dồn tích lại. Với vốn hiểu biết và kỹ năng xã hội nghèo nàn, trong nhiều trường hợp còn thêm tính ích kỷ hình thành từ lâu, các bạn đó sẽ trở thành nhân tài như thế nào?”.
Tôi nhẹ nhàng khuyên các em: “Khi mới sinh ra thì các em bú mẹ, sau đó các em đi học, còn chưa biết gì về tiếp viên hàng không, không nên trả lời như vậy. Có thể trả lời rất đơn giản, nhân bản là các em mới ra trường và muốn có một việc làm để nuôi sống mình, đỡ đần cho bố mẹ”; “Làm tiếp viên hàng không là công việc phục vụ khách hàng, kể cả những khách hàng rất khó tính, không phải là đi du lịch, em ạ!”.
Một mặt, tôi rất thương các em và gia đình các em. Các em mất 4 - 5 năm học đại học, gia đình các em phải chi hàng trăm triệu đồng trong ngần ấy năm, tôi muốn các em có những cơ hội việc làm phù hợp hơn với ngành học của mình và có thu nhập cao hơn. Mặt khác, với một (thậm chí hai) tấm bằng đại học mà các em trả lời các câu hỏi đơn giản như vậy thì chất lượng giáo dục rất có vấn đề.
Hầu hết các cơ quan, doanh nghiệp sau khi tuyển dụng các em mới tốt nghiệp đại học vào làm việc phải đào tạo lại cho các em những kiến thức cơ bản về chuyên môn, làm việc theo nhóm, Excel, Powerpoint và kỹ năng thuyết trình, thậm chí cả về chính tả, ngữ pháp tiếng Việt, cách soạn thảo, trình bày văn bản… những thứ lẽ ra các em phải được trang bị tốt từ nhà trường.
Hầu hết các cơ quan, doanh nghiệp sau khi tuyển dụng các em mới tốt nghiệp đại học vào làm việc phải đào tạo lại cho các em những kiến thức cơ bản về chuyên môn.
Tôi nói: “Nó yếu kém thì mọi người đã nói nhiều rồi, anh cũng biết rồi. Còn lý do tại sao thì tôi nghĩ nôm na là, do nhiều nguyên nhân lịch sử, đến nay nó là một thứ chắp vá của nhiều trường phái giáo dục. Khổng có, Pháp có, Liên-xô có, “Tây” (ngoài Pháp) có. Tôi nói “Tây” chung chung là vì cũng không rõ nét của ai: Anh hay Mỹ?... Có rất nhiều đoàn đi học tập kinh nghiệm nước ngoài. Có rất nhiều hội thảo khoa học. Từ các chuyến khảo sát nước ngoài, các cuộc hội thảo đó, thu được nhiều sáng kiến cải tiến, một số đã được đưa vào ứng dụng thông qua các chương trình cải cách giáo dục. Nhưng thường khi đi khảo sát ngắn ngày, hội thảo trao đổi một vài ngày, khi nói về cái hay, cái dở của một nền giáo dục khác, người ta chỉ nhìn thấy cái chân voi, cái tai voi, cái vòi voi, không thấy cả con voi, không thấy “cái này” liên quan đến “cái kia”, muốn có “cái này” thì phải có “cái kia”, cho nên áp dụng vào Việt Nam nó khập khà khập khiễng, điểm hay chẳng được phát huy, điểm dở thì có khi phát sinh một núi. Làm kiểu chắp vá là nó như vậy”.
Ông hiệu trưởng ấy nói: “Tôi chưa hoàn toàn nhất trí với anh. Nhưng cứ cho là như vậy thì phải làm gì?”.
Tôi chỉ có một đề xuất duy nhất: Đừng chắp vá, hãy đổi mới toàn diện!
Một số điểm đáng chú ý của Tiến sĩ Lương Hoài Nam:
- Sinh ngày 05/10/1963 tại Nghệ An.
- Tốt nghiệp Trường chuyên Phan Bội Châu, Vinh, Nghệ An (năm 1980).
- Học viên Đại học Kỹ thuật Quân sự (nay là Học viện Kỹ thuật Quân sự).
- Tốt nghiệp Khoa Kinh tế, Đại học Hàng không Riga, Lat-via, Liên-xô (cũ) (năm 1986).
- Bảo vệ luận án Tiến sỹ năm 1990 tại Liên-xô (năm 1990).
- Hiện là Giám đốc Điều hành hãng hàng không Air Mekong.
Các vị trí công tác trước đây:
- Trưởng ban Kế hoạch Thị trường, Tổng Công ty Hàng không Việt Nam - Vietnam Airlines.
- Tổng biên tập Tạp chí Heritage - Vietnam Airlines.
- Tổng Giám đốc Jetstar Pacific Airlines.
- Phó Tổng giám đốc Tập đoàn bất động sản Nam Long.
- Phó Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Việt Nam.
TS Lương Hoài Nam
Theo Giaoduc.net.vn
