Phan Anh Tú

Phân Hiệu Quảng Ngãi-Trường Đại học Công nghiêp TP. Hồ Chí Minh

Tóm tắ

Pin điện, đặc biệt là pin lithium-ion và pin chì-axit, đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống hiện đại nhờ khả năng lưu trữ và cung cấp năng lượng di động. Tuy nhiên, việc sản xuất, sử dụng và thải bỏ pin điện đang gây ra nhiều vấn đề ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Bài báo này tập trung phân tích hiện trạng ô nhiễm pin điện tại Việt Nam và thế giới, các hậu quả môi trường và sức khỏe liên quan, đồng thời đề xuất các giải pháp kỹ thuật và chính sách nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực từ loại chất thải nguy hại này.

Từ khoá: Pin điện, ô nhiễm môi trường, hậu quả và giải pháp, Việt Nam.

Abstract:

Electric batteries, especially lithium-ion and lead-acid batteries, play an important role in modern life thanks to their ability to store and provide portable energy. However, the production, use and disposal of electric batteries are causing many serious environmental pollution problems. This article focuses on analyzing the current status of electric battery pollution in Vietnam and the world, the related environmental and health consequences, and proposes technical and policy solutions to minimize the negative impacts of this type of hazardous waste.

Keywords: Electric batteries, environmental pollution, consequences and solutions, Vietnam.

1. Giới thiệu

Trong thời đại công nghệ phát triển mạnh mẽ và xu hướng chuyển dịch sang năng lượng sạch, pin điện đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại. Từ điện thoại thông minh, máy tính xách tay, đến xe điện và hệ thống lưu trữ năng lượng tái tạo, pin điện đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp nguồn năng lượng di động và bền vững. Tuy nhiên, đi kèm với đó là sự gia tăng nhanh chóng của chất thải pin – một loại chất thải nguy hại với thành phần hóa học độc hại như lithium, cobalt, cadmium và chì [1]. Đây là một vấn đề nghiêm trọng đang dần hiện hữu ô nhiễm môi trường do pin điện đã qua sử dụng. Pin điện, đặc biệt là các loại pin lithium-ion, chì-axit, nickel-cadmium,... chứa nhiều kim loại nặng và hợp chất độc hại. Khi bị thải bỏ không đúng cách, chúng có thể gây rò rỉ hóa chất ra môi trường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng đất, nước và không khí. Bên cạnh đó, quy trình sản xuất và tái chế pin nếu không được kiểm soát chặt chẽ cũng tiềm ẩn nguy cơ lớn đối với sức khỏe con người và hệ sinh thái. Trên thực tế, ở nhiều quốc gia – đặc biệt là các nước đang phát triển như Việt Nam – việc quản lý, thu gom và xử lý chất thải từ pin điện vẫn còn nhiều bất cập. Sự thiếu hụt hệ thống tái chế chuyên nghiệp, sự hạn chế trong nhận thức cộng đồng, cũng như các chính sách pháp lý chưa đồng bộ đang khiến vấn đề ô nhiễm pin trở nên ngày càng nhức nhối. Xuất phát từ thực trạng đó, việc phân tích một cách toàn diện về hiện trạng ô nhiễm pin điện, những hậu quả tiềm tàng đối với môi trường và sức khỏe, cũng như đề xuất các giải pháp phù hợp về công nghệ và chính sách là vô cùng cần thiết và cấp bách trong bối cảnh hiện nay.

2. Hiện trạng ô nhiễm pin điện

2.1 Trên thế giới

Trong những thập kỷ gần đây, nhu cầu sử dụng pin điện, đặc biệt là pin lithium-ion, đã gia tăng mạnh mẽ trên toàn cầu do sự phát triển của thiết bị điện tử, xe điện và năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển đó là tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng do pin thải bỏ không được xử lý đúng cách. Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc [2] , chỉ khoảng 20% lượng pin đã qua sử dụng được thu gom và tái chế chính thức, phần còn lại thường bị chôn lấp hoặc đốt, gây rò rỉ kim loại nặng như chì, cadmium và thủy ngân ra môi trường. Ở nhiều nước đang phát triển, hoạt động tái chế pin diễn ra phi chính thức, thiếu kiểm soát và gây nguy cơ cao cho sức khỏe cộng đồng. Các bãi rác điện tử tại châu Phi và Nam Á ngày càng trở nên quá tải, trở thành điểm nóng ô nhiễm kim loại nặng. Tình trạng cháy nổ do pin lithium bị xử lý sai quy cách cũng đang gia tăng tại các bãi xử lý chất thải rắn. Dù nhiều quốc gia đã bắt đầu triển khai chính sách Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), việc thực thi còn chưa đồng bộ và thiếu hiệu quả. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết về xây dựng chuỗi quản lý pin điện toàn diện, từ khâu thiết kế đến thu hồi và tái chế, nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường toàn cầu.

2.2 Tại Việt Nam

Ở Việt Nam, lượng pin tiêu thụ ngày càng tăng nhờ sự phổ biến của điện thoại di động, xe điện và các thiết bị gia dụng. Tuy nhiên, hệ thống thu gom và tái chế pin còn chưa hoàn thiện. Nhiều loại pin cũ bị vứt bỏ lẫn trong rác sinh hoạt hoặc được xử lý thủ công gây ô nhiễm cục bộ nghiêm trọng [3].

Theo số liệu từ Bộ Tài nguyên và Môi trường [4], mỗi năm Việt Nam tiêu thụ hàng trăm triệu viên pin các loại, trong đó phần lớn là pin tiểu, pin điện thoại, và gần đây là pin lithium-ion dùng cho xe máy điện, xe đạp điện và hệ thống lưu trữ năng lượng. Tính riêng năm 2022, có hơn 6 triệu xe máy điện lưu thông trên cả nước – tương đương hàng triệu khối pin lithium-ion được sử dụng và sẽ thải loại sau vòng đời từ 3 đến 5 năm. Tuy nhiên, Việt Nam hiện chưa có thống kê đầy đủ và chính thức về khối lượng pin thải ra mỗi năm, do việc thu gom còn phân tán và phụ thuộc chủ yếu vào sự tự nguyện của người dân hoặc các chiến dịch thu hồi nhỏ lẻ từ doanh nghiệp.

Phần lớn pin thải tại Việt Nam hiện vẫn bị vứt bỏ chung với rác sinh hoạt, dẫn đến việc chôn lấp cùng rác thải thông thường hoặc đốt không kiểm soát tại các bãi rác. Một lượng nhỏ pin được người dân mang đến các điểm thu gom tự phát tại siêu thị, trường học hoặc cơ sở kinh doanh, nhưng khối lượng này rất hạn chế và không đủ để kiểm soát nguy cơ ô nhiễm.

Hiện nay chỉ có một số ít doanh nghiệp được cấp phép xử lý chất thải nguy hại có tiếp nhận pin, như Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị Hà Nội (URENCO), Công ty Môi trường Á Châu (Bình Dương),… Tuy nhiên, năng lực xử lý còn thấp, chủ yếu áp dụng phương pháp lưu giữ hoặc đốt, chưa có công nghệ tái chế pin tiên tiến như pyrolysis hoặc hydrometallurgy.

3. Hậu quả môi trường và sức khỏe

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ và nhu cầu năng lượng di động đã khiến pin điện trở thành một phần thiết yếu trong đời sống hiện đại. Tuy nhiên, song song với lợi ích mang lại, việc sản xuất, sử dụng và đặc biệt là thải bỏ pin điện không đúng cách đã và đang gây ra nhiều hệ lụy đối với môi trường và sức khỏe con người.

3.1 Môi trường

Khi pin bị vứt bỏ không đúng cách, các kim loại nặng như chì, cadmium và thủy ngân có thể rò rỉ vào đất và nước, gây ô nhiễm nghiêm trọng. Pin lithium-ion còn có nguy cơ cháy nổ khi tiếp xúc với không khí hoặc nước, tạo ra khí độc như HF (hydrofluoric acid) [5] .

Pin thải bỏ không đúng cách có thể rò rỉ các kim loại nặng như chì, cadmium, nickel, lithium,… vào đất và nước ngầm. Một nghiên cứu tại TP. Hồ Chí Minh năm 2021 cho thấy nồng độ chì trong đất gần các bãi rác có chứa rác điện tử (bao gồm pin) vượt ngưỡng cho phép từ 2 đến 5 lần [6]. Điều này không chỉ gây ô nhiễm lâu dài mà còn ảnh hưởng đến chất lượng nông sản và sức khỏe cộng đồng.

Đặc biệt, pin lithium-ion có nguy cơ cháy nổ khi tiếp xúc với nước hoặc không khí ẩm, tạo ra khí độc như hydrofluoric acid (HF). Một số vụ cháy tại các điểm thu gom rác ở Hà Nội và Đà Nẵng những năm gần đây được xác định là do pin thải phát nổ trong quá trình ép rác.

3.2 Sức khỏe con người

Các loại pin như lithium-ion, nickel-cadmium, và pin chì-axit chứa nhiều kim loại nặng và hợp chất độc hại, có khả năng xâm nhập vào cơ thể người thông qua nhiều con đường khác nhau. Những hậu quả nghiêm trọng của ô nhiễm pin điện đối với sức khỏe cộng đồng. Các loại pin điện phổ biến hiện nay chứa nhiều chất độc hại, có khả năng ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sức khỏe con người. Một số thành phần điển hình bao gồm: Chì (Pb): Gây tổn thương hệ thần kinh, đặc biệt ở trẻ em; Cadmium (Cd): Tích lũy trong thận và xương, gây suy thận mạn và loãng xương; Thủy ngân (Hg): Ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thần kinh trung ương; Nickel (Ni): Gây kích ứng da, viêm phổi, và có khả năng gây ung thư; Lithium (Li): Gây bỏng hóa học, phản ứng mạnh với nước và có nguy cơ cháy nổ; Axit và dung môi hữu cơ: Gây bỏng, ngộ độc hô hấp và ảnh hưởng gan thận. Những chất này có thể rò rỉ ra môi trường khi pin bị vỡ, cháy hoặc chôn lấp không đúng cách, từ đó xâm nhập vào cơ thể người qua đường nước, không khí hoặc thực phẩm bị ô nhiễm [7].

Các con đường ảnh hưởng đến sức khỏe con người bao gồm: (i) Qua nước và thực phẩm bị ô nhiễm, khi các kim loại nặng rò rỉ từ pin điện ngấm vào đất và mạch nước ngầm, chúng có thể tích tụ trong cây trồng, động vật và cuối cùng đi vào cơ thể người qua chuỗi thực phẩm. Một nghiên cứu tại Trung Quốc cho thấy người dân sống gần các cơ sở tái chế pin thủ công có hàm lượng cadmium và chì trong máu cao gấp 2 đến 3 lần so với mức khuyến cáo [5]; (ii) Qua hít thở không khí ô nhiễm, khi pin bị đốt hoặc cháy, chúng giải phóng nhiều khí độc như hydrogen fluoride (HF), oxides kim loại nặng, và các hợp chất hữu cơ bay hơi. Các khí này khi hít phải có thể gây kích ứng hệ hô hấp, viêm phổi cấp, và trong trường hợp tiếp xúc kéo dài, có thể gây tổn thương phổi mãn tính và nguy cơ ung thư phổi; (iii) Tiếp xúc trực tiếp trong quá trình xử lý thủ công, tại nhiều khu vực nông thôn hoặc vùng tái chế phi chính thức, người dân – bao gồm cả trẻ em – tham gia phân loại, đập vỡ và đốt pin để thu hồi kim loại. Hoạt động này diễn ra không có bảo hộ, khiến các chất độc tiếp xúc trực tiếp qua da, niêm mạc, hoặc đi vào cơ thể qua hít thở. Trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương nhất do hệ miễn dịch và hệ thần kinh chưa phát triển hoàn chỉnh [7].

Tiếp xúc lâu dài với các kim loại nặng từ pin có thể dẫn đến các bệnh mãn tính như suy gan, suy thận, rối loạn thần kinh và ung thư [7]. Trẻ em và phụ nữ mang thai là những đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

Hiện nay, số liệu cụ thể về ảnh hưởng của ô nhiễm pin đến sức khỏe tại Việt Nam còn hạn chế. Tuy nhiên, một nghiên cứu của Viện Sức khỏe nghề nghiệp và môi trường (2021) tại làng nghề Đông Mai (Hưng Yên) – nơi có hoạt động tái chế ắc quy chì thủ công – cho thấy 40% trẻ em tại đây có nồng độ chì trong máu vượt ngưỡng an toàn, nhiều trường hợp phải điều trị y tế. Tại TP. Hồ Chí Minh, khảo sát gần bãi rác Đông Thạnh cũng phát hiện hàm lượng kim loại nặng trong nước giếng cao gấp 2–3 lần tiêu chuẩn cho phép, gây ảnh hưởng đến sức khỏe người dân sử dụng nước sinh hoạt tại khu vực này [6].

3.3. Nguyên nhân của tình trạng ô nhiễm

Pin điện đóng vai trò không thể thiếu trong đời sống hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh phát triển các thiết bị điện tử, phương tiện giao thông điện và năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, cùng với sự gia tăng tiêu thụ pin là vấn đề ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng do quá trình sản xuất, sử dụng và thải bỏ pin không đúng cách. Các loại pin điện, đặc biệt là pin lithium-ion, nickel-cadmium và pin chì-axit, chứa nhiều kim loại nặng và hợp chất hóa học độc hại, có khả năng gây ô nhiễm đất, nước, không khí và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người. Việc phân tích nguyên nhân gốc rễ của ô nhiễm pin điện là cơ sở để xây dựng các chiến lược quản lý hiệu quả và bền vững.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng ô nhiễm pin điện ở Việt Nam:

(i) Sự gia tăng tiêu thụ pin và tuổi thọ ngắn, Ssự phát triển nhanh chóng của công nghệ tiêu dùng và giao thông điện đã dẫn đến nhu cầu sử dụng pin điện tăng mạnh trong những năm gần đây. Theo báo cáo của Statista [8], toàn cầu sản xuất hơn 600 GWh pin lithium-ion trong năm 2022, tăng gần gấp đôi so với năm 2019. Tại Việt Nam, xu hướng sử dụng xe máy điện, thiết bị gia dụng thông minh và năng lượng mặt trời hộ gia đình cũng khiến lượng pin tiêu thụ và thải loại tăng nhanh. Tuy nhiên, hầu hết pin tiêu dùng đều có tuổi thọ tương đối ngắn, chỉ từ 1 đến 5 năm tùy loại. Việc không thể tái sử dụng hoặc tái chế hiệu quả sau khi hết vòng đời đã góp phần làm gia tăng khối lượng chất thải pin thải ra môi trường.

(ii) Thiếu hệ thống thu gom và xử lý sau sử dụng, một trong những nguyên nhân chính của ô nhiễm pin điện là sự thiếu vắng hệ thống thu gom, phân loại và xử lý pin sau sử dụng một cách hiệu quả và toàn diện. Tại nhiều quốc gia đang phát triển, bao gồm Việt Nam, phần lớn người tiêu dùng không được hướng dẫn hoặc khuyến khích đưa pin đã qua sử dụng đến các điểm thu hồi an toàn. Pin thường bị vứt lẫn trong rác thải sinh hoạt, sau đó được chôn lấp hoặc đốt cùng rác không nguy hại. Bên cạnh đó, năng lực xử lý chất thải nguy hại – đặc biệt là các loại pin công nghệ cao như lithium-ion – còn hạn chế. Thiếu đầu tư vào công nghệ tái chế hiện đại khiến lượng pin được xử lý đúng quy trình chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ. Theo UNEP [9], trên toàn cầu chỉ khoảng 20% pin được thu hồi và tái chế một cách chính thức.

(iii) Thiết kế sản phẩm khó tái chế (thiếu eco-design), nhiều loại pin hiện nay, đặc biệt là pin lithium-ion tích hợp trong các thiết bị di động và xe điện, được thiết kế liền khối, không thể tháo rời hoặc tách các vật liệu dễ dàng. Điều này khiến quy trình tái chế trở nên phức tạp, tốn kém và nguy hiểm nếu không có thiết bị chuyên dụng. Thêm vào đó, thành phần vật liệu trong pin có thể bao gồm nhiều lớp hợp kim, chất điện giải dễ cháy nổ và các hợp chất hữu cơ khó phân hủy, càng làm tăng nguy cơ ô nhiễm nếu xử lý không đúng cách. Việc thiếu tiêu chuẩn hóa thiết kế pin cũng là trở ngại lớn trong việc triển khai các công nghệ tái chế quy mô lớn.

(iv) Nhận thức cộng đồng và hành vi tiêu dùng không bền vững, một nguyên nhân quan trọng khác là ý thức cộng đồng về tác hại của pin thải còn thấp. Phần lớn người dân chưa được trang bị kiến thức đầy đủ về tính nguy hại của các kim loại nặng trong pin, cũng như cách phân loại, thu gom đúng quy định. Thói quen “vứt cùng rác sinh hoạt” vẫn phổ biến, ngay cả ở các đô thị lớn. Hành vi tiêu dùng không bền vững – như thay pin thường xuyên, sử dụng thiết bị điện tử không bền, hoặc mua sản phẩm giá rẻ kém chất lượng – cũng góp phần làm tăng lượng pin thải nhanh chóng. Trong khi đó, các chương trình thu hồi pin của doanh nghiệp hoặc nhà bán lẻ vẫn mang tính tự nguyện, thiếu ràng buộc pháp lý rõ ràng.

(v) Lỗ hổng trong chính sách và khung pháp lý, mặc dù nhiều quốc gia đã áp dụng mô hình Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) để buộc các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu pin chịu trách nhiệm trong toàn bộ vòng đời sản phẩm, nhưng việc triển khai còn hạn chế, đặc biệt tại các nước đang phát triển. Tại Việt Nam, Luật Bảo vệ môi trường 2020 có quy định về EPR, song hướng dẫn thực hiện chi tiết đối với sản phẩm pin điện vẫn chưa đầy đủ, và chưa có chế tài nghiêm ngặt để xử phạt các vi phạm trong thu gom, xử lý pin thải. Thêm vào đó, chưa có tiêu chuẩn quốc gia cụ thể cho việc thu gom, lưu trữ và vận chuyển pin thải ở quy mô hộ gia đình hoặc doanh nghiệp nhỏ. Điều này khiến việc xây dựng hệ thống thu hồi đồng bộ và an toàn gần như không khả thi trên thực tế.

(vi) Hoạt động tái chế phi chính thức và thiếu an toàn, ở nhiều địa phương, đặc biệt là các làng nghề, pin thải được xử lý thủ công bằng cách đập vỡ, đốt để thu hồi kim loại hoặc acid, gây phát thải khí độc, bụi kim loại nặng và nước thải không qua xử lý. Những hoạt động này không chỉ gây ô nhiễm môi trường mà còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe người tham gia, trong đó có nhiều trẻ em. Do lợi nhuận từ tái chế thủ công cao hơn chi phí xử lý chính thức, nhiều cơ sở không được cấp phép vẫn hoạt động lén lút, góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng ô nhiễm pin điện ở cấp độ cộng đồng.

4. Giải pháp đề xuất

Pin điện đóng vai trò then chốt trong hệ sinh thái năng lượng hiện đại, đặc biệt trong các lĩnh vực như thiết bị điện tử, giao thông điện và lưu trữ năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, việc xử lý và quản lý pin sau khi hết vòng đời vẫn là một thách thức lớn đối với nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển như Việt Nam. Ô nhiễm pin điện có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng đến môi trường và sức khỏe cộng đồng nếu không được kiểm soát hiệu quả. Do đó, việc xây dựng các giải pháp toàn diện – bao gồm cả kỹ thuật, chính sách và giáo dục – là cần thiết để giảm thiểu rủi ro và tiến tới một nền kinh tế tuần hoàn bền vững. Dưới đây là một số các giải pháp đề xuất:

4.1. Giải pháp kỹ thuật và công nghệ

Phát triển công nghệ tái chế tiên tiến: Hiện nay, việc tái chế pin điện ở Việt Nam chủ yếu mới dừng lại ở phương pháp cơ học hoặc xử lý nhiệt đơn giản, dẫn đến hiệu suất thu hồi thấp và nguy cơ ô nhiễm thứ cấp cao. Cần đầu tư vào các công nghệ tiên tiến như:

Hydrometallurgy (tách ướt): Sử dụng dung môi hóa học để thu hồi các kim loại như lithium, cobalt, nickel với hiệu suất cao và ít phát thải.

Pyrometallurgy (nhiệt luyện): Sử dụng nhiệt độ cao để phân rã pin và thu hồi kim loại quý.

Direct recycling (tái chế trực tiếp): Bảo toàn cấu trúc vật liệu cathode để tái sử dụng mà không phải phân tách hoàn toàn.

Các công nghệ này đang được áp dụng thành công tại châu Âu và Trung Quốc, cho thấy tính khả thi về mặt kinh tế và môi trường [5].

Thiết kế pin theo hướng bền vững (Eco-design):

Việc thiết kế pin cần hướng đến mục tiêu dễ tháo lắp, dễ tái chế và giảm thiểu chất độc hại. Một số nguyên tắc thiết kế bền vững bao gồm: Sử dụng vật liệu thân thiện môi trường, ít kim loại nặng.

Thiết kế mô-đun dễ tháo rời.

Ghi nhãn rõ ràng thành phần vật liệu để phục vụ phân loại và xử lý.

Apple, Tesla và nhiều tập đoàn công nghệ lớn đã bắt đầu áp dụng triết lý eco-design trong thiết kế pin điện tử và pin xe điện nhằm giảm thiểu chi phí tái chế và tăng khả năng tái sử dụng linh kiện.

4.2. Giải pháp chính sách và quản lý

Thực hiện Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR):

Chính phủ cần ban hành và thực thi nghiêm túc cơ chế EPR (Extended Producer Responsibility) đối với pin điện. Theo đó, các nhà sản xuất và nhập khẩu pin phải:

Thu hồi sản phẩm đã qua sử dụng từ thị trường.

Tài trợ cho hoạt động tái chế, xử lý.

Báo cáo định kỳ về lượng pin tiêu thụ và tái chế.

Việt Nam đã có khung pháp lý cho EPR theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, tuy nhiên cần có hướng dẫn kỹ thuật chi tiết cho nhóm sản phẩm pin, đặc biệt là pin tiêu dùng và pin xe điện.

Thiết lập hệ thống thu gom chuyên biệt:

Một trong những nguyên nhân của ô nhiễm pin điện là thiếu hạ tầng thu gom phù hợp. Nhà nước cần hỗ trợ phát triển hệ thống thu gom pin độc lập với rác sinh hoạt thông qua:

Thùng thu gom chuyên dụng tại siêu thị, trường học, khu dân cư.

Chương trình đổi pin cũ lấy quà tặng để khuyến khích người dân tham gia.

Kết nối thu gom với các nhà máy xử lý đạt chuẩn.

Mô hình này đã được triển khai hiệu quả tại một số quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và Đức, giúp giảm thiểu tỷ lệ pin bị vứt bừa bãi ra môi trường.

Tăng cường kiểm tra và xử lý vi phạm:

Các cơ sở tái chế phi chính thức, xử lý thủ công, đốt pin trái phép cần bị xử lý nghiêm theo quy định về quản lý chất thải nguy hại. Đồng thời, tăng cường kiểm soát việc nhập khẩu pin đã qua sử dụng, pin kém chất lượng từ nước ngoài, tránh trở thành "bãi rác công nghệ" của khu vực.

4.3. Giải pháp giáo dục và truyền thông

Nâng cao nhận thức cộng đồng:

Một bộ phận lớn người dân chưa nhận thức được mức độ nguy hại của pin thải bỏ. Do đó, cần đẩy mạnh các chương trình tuyên truyền:

Lồng ghép kiến thức về chất thải pin vào chương trình giáo dục phổ thông.

Phát động chiến dịch truyền thông trên mạng xã hội, truyền hình, báo chí.

Tổ chức các cuộc thi, hoạt động cộng đồng về bảo vệ môi trường từ việc phân loại rác thải nguy hại.

Khuyến khích tiêu dùng bền vững:

Người tiêu dùng cần được khuyến khích sử dụng các thiết bị có tuổi thọ cao, pin sạc lại nhiều lần thay vì pin dùng một lần. Ngoài ra, cần thúc đẩy xu hướng tiêu dùng xanh, ưu tiên các sản phẩm có nhãn sinh thái, có cam kết thu hồi sau sử dụng.

Hợp tác quốc tế và nghiên cứu khoa học:

Việt Nam nên tham gia các sáng kiến khu vực và toàn cầu về quản lý chất thải điện tử và pin điện, học hỏi mô hình thành công từ các nước phát triển. Bên cạnh đó, cần đầu tư vào nghiên cứu phát triển vật liệu thay thế trong pin – như pin sodium-ion, pin thể rắn, hoặc pin hữu cơ – để giảm sự phụ thuộc vào kim loại hiếm và giảm thiểu độc tính.

4.4.Giải pháp chính sách

Thiết lập hệ thống thu hồi pin: Áp dụng mô hình EPR (Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất) để buộc các doanh nghiệp thu hồi và xử lý pin sau sử dụng.

Tăng cường giáo dục cộng đồng: Nâng cao nhận thức về tác hại của pin và hướng dẫn phân loại, thu gom đúng cách.

Ban hành luật và chế tài nghiêm ngặt: Chính phủ cần có quy định cụ thể về thu gom, vận chuyển, xử lý và tái chế pin thải.

5. Kết luận

Ô nhiễm pin điện là một vấn đề nghiêm trọng nhưng có thể kiểm soát được nếu có sự phối hợp hiệu quả giữa chính phủ, doanh nghiệp và người dân. Việc thúc đẩy công nghệ sạch và khung pháp lý phù hợp sẽ là chìa khóa để hạn chế tác động tiêu cực của pin điện đến môi trường và sức khỏe con người trong tương lai. Khắc phục ô nhiễm pin điện là một nhiệm vụ cấp thiết và lâu dài, đòi hỏi sự vào cuộc của toàn xã hội. Các giải pháp kỹ thuật cần được kết hợp hài hòa với chính sách quản lý và giáo dục cộng đồng để hình thành một hệ sinh thái xử lý pin bền vững. Việc triển khai đồng bộ các giải pháp sẽ không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người mà còn góp phần xây dựng nền kinh tế tuần hoàn – một định hướng phát triển tất yếu trong tương lai.

Tài liệu tham khảo

[1]     Gaines, L., Sullivan, J., Burnham, A., & Belharouak, I. (2014). Life-cycle analysis of production and recycling of lithium-ion batteries. Transportation Research Part D: Transport and Environment, 33, 91–102.

[2]     Liên Hợp Quốc. (2020). The Global E-Waste Monitor. United Nations University.

[3]     Nguyễn, T. H., & Trần, Q. M. (2022). Thực trạng và giải pháp quản lý chất thải pin tại Việt Nam. Tạp chí Môi Trường, 8(2022), 45-52.

[4]     Bộ Tài nguyên và Môi trường. (2022). Báo cáo môi trường quốc gia: Quản lý chất thải rắn tại Việt Nam.

[5]     Zeng, X., Li, J., & Singh, N. (2014). Recycling of spent lithium-ion battery: A critical review. Critical Reviews in Environmental Science and Technology, 44(10), 1129–1165.

[6]     Nguyễn, T. H., & Lê, Q. N. (2021). Đánh giá ô nhiễm kim loại nặng từ chất thải điện tử tại TP.HCM. Tạp chí Khoa học Môi trường, 37(2), 55–62.

[7]     He, Z. L., Yang, X. E., & Stoffella, P. J. (2005). Trace elements in agroecosystems and impacts on the environment. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology, 19(2-3), 125-140.

[8]     Statista. (2023). Global lithium-ion battery production 2010–2022. Retrieved from https://www.statista.com

[9]     United Nations Environment Programme (UNEP). (2020). Global Chemicals Outlook II: From Legacies to Innovative Solutions.